Thương xá nổi tiếng Sài Gòn xưa
: TAX, Eden và Crystal Palace từng là biểu tượng phồn vinh và sang trọng. Từ những năm tháng huy hoàng đến khi trở thành hoài niệm, mỗi thương xá gắn liền với ký ức người Sài Gòn. Cùng tiệm Đỡ Buồn khám phá hành trình từ thời kỳ hoàng kim đến sự suy tàn đầy tiếc nuối của ba thương xá này.
Tại góc giao lộ giữa đại lộ Charner và đại lộ Bonard, gần tòa thị chính, thương xá TAX đã đứng vững suốt hơn một thế kỷ, chứng kiến sự thay đổi của Sài Gòn và trở thành một phần không thể thiếu trong ký ức của nhiều thế hệ người dân thành phố.
Sự thật về năm xây dựng của tòa nhà GMC đã bị che khuất bởi một lớp bụi thời gian. Trong nhiều năm, người ta vẫn tin rằng tòa nhà này được xây dựng từ năm 1880. Tuy nhiên, nghiên cứu mới nhất của Nguyễn Đức Hiệp và Tim Doling dựa trên tư liệu từ Thư viện quốc gia Pháp đã phát hiện ra rằng thông tin này chỉ là một hiểu lầm bắt nguồn từ chính công ty sở hữu tòa nhà, Société Coloniale des Grands Magasins.
Tuy nhiên, khi tìm hiểu sâu hơn qua Niên giám Đông Dương từ năm 1910 và các năm trước đó, bức tranh về tòa nhà GMC lại hiện lên rõ nét hơn. Tại địa chỉ 135 đại lộ Charner, trước khi trở thành trụ sở của công ty l’Union Commerciale Indochinoise et Africaine, nơi đây từng là nơi kinh doanh của ông Bresset. Phải đến năm 1914, công ty này mới chính thức đặt chân đến và bắt đầu xây dựng GMC vào năm 1921, hoàn thành vào năm 1924.
Ngày 27 tháng 11 năm 1924, Sài Gòn như bừng sáng với sự ra đời của tiệm bách hóa GMC. Sự kiện khai trương đã thu hút sự quan tâm của đông đảo người dân, đặc biệt là giới thượng lưu Pháp, Hoa Việt. Với hàng hóa sang trọng, GMC nhanh chóng trở thành biểu tượng của sự giàu có và đẳng cấp.
Tháng 10 năm 1925, GMC đã trở nên hiện đại hơn khi lắp đặt hệ thống còi điện, mang đến những tin tức nóng hổi từ chính quốc. Chỉ vài năm sau, vào năm 1942, tòa nhà được mở rộng và thay đổi diện mạo, với tầng lầu mới và bảng hiệu GMC nổi bật, khẳng định vị thế là một trong những biểu tượng của Sài Gòn.
Những hình ảnh xưa cũ đã khắc họa rõ nét vẻ đẹp tân cổ điển của GMC – Thương xá TAX. Tuy nhiên, sự trôi chảy của thời gian và những xu hướng kiến trúc mới đã mang đến một diện mạo hoàn toàn khác cho tòa nhà. Đến thập niên 1940, với sự lên ngôi của phong cách Art Deco, những đường nét hoa văn cầu kỳ nhường chỗ cho các hình khối vuông vắn, góc cạnh, tạo nên một GMC hiện đại và thời thượng hơn:
Bước sang thời kỳ Việt Nam Cộng hòa, cùng với sự đổi thay của đất nước, đại lộ Bonard trở thành đại lộ Lê Lợi, đại lộ Charner đổi tên thành đại lộ Nguyễn Huệ. Tuy nhiên, phải đến năm 1960, Grands Magasins Charner – một trong những biểu tượng của Sài Gòn xưa – mới chính thức được đổi tên thành Thương xá TAX, tọa lạc tại số 135 đại lộ Nguyễn Huệ.
Sau năm 1975, cùng với những biến động lớn của đất nước, Thương xá TAX cũng chịu chung số phận. Chính sách tập trung kinh tế đã khiến cho không gian mua sắm sầm uất một thời này phải đóng cửa. Tòa nhà được giao cho thành phố quản lý, từ một trung tâm thương mại nhộn nhịp, nó trở thành nơi trưng bày thưa thớt các sản phẩm công nghiệp.
Năm 1978, trong thời kỳ bao cấp, tòa nhà trở thành “Cửa hàng Phục vụ Thiếu nhi Thành phố“. Đến năm 1981, nó lại được đổi tên thành “Cửa hàng Bách hóa Tổng hợp Thành phố“. Và đến năm 1997, tòa nhà mang tên mới là “Công ty Bán lẻ Tổng hợp Sài Gòn“, dưới sự quản lý của SATRA.
Sau nhiều lần đổi tên, năm 1998 cái tên Thương xá TAX đã được hồi sinh, tôn vinh một biểu tượng của Sài Gòn xưa. Tuy nhiên, năm 2014, quyết định phá bỏ tòa nhà để xây dựng một cao ốc hiện đại đã đánh dấu sự kết thúc của một kỷ nguyên.
Thương xá hơn 130 năm tuổi này là biểu tượng văn hóa và kiến trúc quan trọng, nổi bật với kiến trúc Pháp, thảm gạch mosaic ở tiền sảnh và phù điêu hình gà trống trên cầu thang. Giá trị của thương xá vượt xa khía cạnh thẩm mỹ; nó là kho tàng kỷ niệm gắn liền với tuổi thơ và trải nghiệm sống quý giá của nhiều người, trở thành một phần không thể thiếu trong ký ức tập thể của nhiều thế hệ.
THƯƠNG XÁ EDEN: BIỂU TƯỢNG CỦA MỘT THỜI KỲ HUY HOÀNG
Nằm giữa lòng Sài Gòn sầm uất, khu tứ giác Eden với năm tầng lầu sừng sững đã trở thành biểu tượng của sự sang trọng và hiện đại vào những năm 1930. Được bao bọc bởi bốn con đường danh tiếng Bonard, Charner, Espagne và Catinat, Eden như viên ngọc quý tỏa sáng giữa thành phố.
Ban đầu, công trình này chỉ có 3 tầng, tuy nhiên vào thập niên 1950, nó đã được mở rộng lên thành một tòa nhà 5 tầng ấn tượng. Tầng trệt được dành riêng cho hoạt động thương mại, trong khi các tầng trên được thiết kế thành các căn hộ.
Vị trí của Eden nằm ở trung tâm của những công trình mang tính biểu tượng nhất của Sài Gòn. Dọc theo đường Tự Do, nơi Eden tọa lạc, còn có nhiều địa danh nổi tiếng khác như khách sạn Continental, Nhà hát Opera và khách sạn Caravelle.
Giáp ranh với đại lộ Nguyễn Huệ, Eden đứng sừng sững bên cạnh những tòa nhà lừng danh như TAX, REX và Tòa đô chánh. Cả khu vực như một bức tranh sống động về một Sài Gòn hào hoa, tráng lệ:
Cư xá – thương xá Eden được xây dựng theo mô hình tiên tiến của phương Tây, kết hợp giữa khu dân cư và trung tâm thương mại. Tòa nhà có bốn tầng căn hộ phía trên và tầng trệt là khu kinh doanh với các cửa hàng hướng ra bốn mặt phố.
Trung tâm khu phức hợp là rạp chiếu phim Eden rộng lớn, trở thành biểu tượng và tên gọi của khu vực. Hệ thống hành lang Passage Eden tạo nên không gian mua sắm độc đáo. Dọc theo hành lang từ đường Tự Do và đường Lê Lợi là những cửa hàng cao cấp, chuyên bán thời trang, giày dép, và đồ da chất lượng cao, phục vụ tầng lớp thượng lưu.
Passage Eden không chỉ là một hành lang nối liền các cửa hàng mà còn là lối vào chính của rạp chiếu phim Eden nổi tiếng. Với những tấm poster phim lớn treo hướng ra đường Nguyễn Huệ, rạp Eden đã trở thành một điểm hẹn quen thuộc của giới trẻ Sài Gòn, cạnh tranh sòng phẳng với rạp Rex hiện đại.
Dù ghế ngồi đã cũ, rạp Eden vẫn có một sức hút riêng, đặc biệt là với các cặp đôi yêu nhau, họ thường chọn những hàng ghế cao nhất để tận hưởng không gian riêng tư. Sau năm 1975, cả Eden và Rex vẫn tiếp tục hoạt động chiếu phim trong hơn một thập kỷ trước khi chuyển đổi công năng.
Năm 2012, Thương xá Eden bị phá bỏ sau nhiều cuộc tranh luận, nhường chỗ cho dự án mới. Tòa nhà Union Square được xây dựng tại vị trí này, với trung tâm mua sắm hoành tráng, lấp đầy các thương hiệu tiêu dùng cao cấp nổi tiếng thế giới.
Tuy nhiên, sự xuất hiện của những thương hiệu quốc tế này không thể thay thế giá trị văn hóa của các địa điểm đã gắn liền với Sài Gòn hơn 60 năm qua như cà phê Givral, La Pagode, nhà sách Xuân Thu và rạp hát Eden.
Đặc biệt, khi nhắc đến Eden, không thể không đề cập đến quán Givral nằm ở tầng trệt, ngay góc đường Lê Lợi – Tự Do, một vị trí đắc địa và mang tính biểu tượng của khu vực:
Nằm ngay trung tâm thành phố, quán Givral là điểm đến lý tưởng cho những ai muốn tận hưởng cuộc sống sôi động. Việc kết hợp với Thương xá Eden, rạp chiếu phim Eden và nhà sách Xuân Thu đã tạo nên một không gian sống động, nơi bạn có thể vừa nhâm nhi tách cà phê, vừa mua sắm, xem phim hay đọc sách. Vị trí đối diện Quốc hội càng làm tăng thêm sự thú vị cho quán.
Mỗi sáng, Givral trở thành điểm tụ tập chính của giới báo chí. Đối diện Quốc hội, quán cà phê này là nơi phóng viên đến để cập nhật tin tức nóng từ các nghị sĩ, chia sẻ thông tin độc quyền và các cuộc trò chuyện sôi nổi, làm cho Givral trở thành “ngôi nhà chung” của giới truyền thông.
Quán Givral không chỉ là điểm đến yêu thích của người dân địa phương mà còn thu hút phóng viên quốc tế, đặc biệt là người Mỹ và Pháp từ khách sạn Continental Palace đối diện, cũng như các phóng viên Việt Nam làm việc cho các hãng thông tấn nước ngoài. Sau năm 1975, Givral vẫn giữ vai trò quan trọng trong đời sống văn hóa của Sài Gòn.
Sự biến mất của quán Givral vào năm 2010 đã gây ra một làn sóng tiếc nuối sâu sắc trong lòng nhiều người Sài Gòn. Đây không đơn thuần chỉ là sự đóng cửa của một quán cà phê bình thường.
Givral đã trở thành một biểu tượng văn hóa và lịch sử của thành phố, chứng kiến và ghi dấu những thăng trầm của Sài Gòn trong suốt hơn 50 năm tồn tại. Nó đã trở thành một phần không thể tách rời trong ký ức tập thể của nhiều thế hệ người dân.
Sự mất đi của Givral không chỉ đánh dấu sự kết thúc của một địa điểm kinh doanh, mà còn là sự khép lại của một chương trong lịch sử đô thị và văn hóa Sài Gòn.
CRYSTAL PALACE – THƯƠNG XÁ TAM ĐA: CUNG ĐIỆN PHA LÊ CỦA THÀNH PHỐ
Tọa lạc tại vị trí đắc địa, Thương xá Tam Đa như một viên ngọc quý giữa lòng Sài Gòn. Sáu tầng lầu với kiến trúc hiện đại, cùng với cái tên Crystal Palace đầy mê hoặc, đã khiến nơi đây trở thành điểm đến hấp dẫn của giới thượng lưu.
Được kiến trúc sư tài hoa Ngô Viết Thụ thiết kế, Crystal Palace không chỉ là một trung tâm thương mại đơn thuần. Nơi đây là sự kết hợp hài hòa giữa không gian mua sắm hiện đại với những hoạt động văn hóa nghệ thuật. Bên cạnh các gian hàng mỹ phẩm, thời trang cao cấp, Crystal Palace còn là nơi quy tụ những tâm hồn yêu văn, yêu nhạc.
Tầng một nổi bật với quầy sách của một nhà văn nổi tiếng thời bấy giờ. Bên cạnh đó là quầy băng nhạc của nhạc sĩ Phạm Mạnh Cương. Khi ra mắt sản phẩm mới, ông thường xuất hiện cùng vợ – cô Như Hảo, một phát ngôn viên truyền hình xinh đẹp.
Tầng hai là thiên đường cho những người yêu nhạc trẻ. Nơi đây có phòng thu hiện đại của ca sĩ Jo Marcel, hợp tác với kịch sĩ Nguyễn Long. Tại đây, Jo thực hiện các bản thu âm nhạc Việt và quốc tế bằng kỹ thuật tiên tiến nhất thời đó.
>>> Đại Hội Nhạc Trẻ Sài Gòn – Ký Ức Không Quên 1971 -1974
Sau năm 1975, Crystal Palace trải qua nhiều biến đổi khi lần lượt được giao cho ông Charles Đức, Công ty Cosevina và cuối cùng là Công ty Vàng bạc Đá quý TP.HCM. Từ một trung tâm thương mại sầm uất, nơi đây từng là Intershop, là tòa nhà văn phòng, trung tâm mua sắm với đủ loại hình dịch vụ, từ vũ trường, sân trượt băng đến các cửa hàng vàng bạc đá quý.
Tuy nhiên, vào năm 2002, một trận hỏa hoạn lớn đã thiêu rụi toàn bộ tòa nhà, chấm dứt sự tồn tại của Crystal Palace.
Nguyên nhân trực tiếp dẫn đến thảm họa cháy lớn tại ITC vào chiều 29/10/2002 là do sự sơ suất trong quá trình hàn các bulong định vị trên trần. Vảy xỉ nóng bỏng từ công việc hàn đã vô tình bắn vào lớp xốp cách âm, nhanh chóng tạo ra ngọn lửa dữ dội. Tình hình càng trở nên nghiêm trọng hơn khi người thợ hàn không kịp thời xử lý và thậm chí còn đóng cửa phòng, khiến đám cháy lan rộng một cách chóng mặt.
